“Аутизмыг таниулах дэлхийн өдөр” өчигдөр /2024.04.02/ болж өнгөрлөө. НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн тогтоолоор жил бүрийн дөрөвдүгээр сарыг аутизмыг таниулах сар болгон зарласан байдаг. Дэлхий дахинд энэ өдрөөр аутизмтай хүмүүс болон тэдний гэр бүл, асран хамгаалагчдыг илүү ойлгож, дэмжих, хүлээн зөвшөөрөх зорилгоор ээлтэй, олон нийтэд чиглэсэн үйл ажиллагаа зохион байгуулах, боловсрол, хөдөлмөр эрхлэлт, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг жигд хүртэх боломжийг сайжруулахыг уриалдаг билээ.

Уншигч танд аутизмын тухай 10 баримтыг хүргэж байна. 

1. Энэ өдрийг дэлхий дахинд 18 дахь жилдээ, манай улс “Хүн бүрд хүртээмжтэй, нейро-төрөлхийн ялгаатай ертөнц рүү” уриатайгаар 13 дахь жилдээ тэмдэглэж байна. Мөн Аутизмтай тэмцэх биш – Аутизмыг ойлго, хүлээн зөвшөөр!, Аутизмтай хүмүүс “өвчин туссан” биш – Тэд зүгээр л өөрийн онцлогтой! гэдгийг дэлхий нийтээрээ хүлээн зөвшөөрхийг уриалж байгаа юм. 

2. 1943 онд Австрийн эрдэмтэн Лео Каннер аутизмийн тухай ойлголтыг дэвшүүлж, биеэ авч яваа байдал нь олонхоос ондоо хүүхдүүдийн нийтлэг шинжийг анх тодорхойлжээ. Түүний дүгнэлтээс нэг жилийн дараа Австрийн эрдэмтэн Ханс Аспергер өвөрмөц хүүхдүүд буюу аутизмтай багачуудын өөр нэг төрлийг судалж, тогтоосон байна. Аутизмыг хамгийн товчоор, нийгмээс өөрийгөө тусгаарлах, зожгирох үзэгдэл гэж мэргэжилтнүүд тодорхойлдог. Түүнчлэн аутизм нь өвчин биш бөгөөд ямар нэг эмчилгээ байдаггүй. Эрдэмтэд нөлөө үзүүлдэг хүчин зүйлийг  тогтоохоор судалгаа хийж, өөрсдийн таамгийг дэвшүүлдэг ч нарийн тогтоогоогүй  байна.

3. Аутизмын хүрээний эмгэг нь нийгмийн харилцаа, үгэн болон үгэн бус харилцааны алдагдал, давтагдмал зан үйлийн харилцан адилгүй түвшний хэлбэрээр илэрдэг тархины хөгжлийн нийлмэл эмгэг юм. 1972 оноос хойш АНУ-ын Аутизмын нийгэмлэг дөрөвдүгээр сарыг “Аутизмыг таниулах сар” болгон хөгжүүлж эцэг эх, асран хамгаалагчдыг чадавхжуулах, бодит мэдээллийг өгдөг болсон.

4. Дэлхийн нийт хүн амын нэг хувь нь аутизмтай гэсэн статистик бий. Энэ тоо цаашид нэмэгдэх хандлагатай байгааг олон улсын эрүүл мэндийн байгууллагууд онцолжээ. Манай улсад аутизмын анхны тохиолдол 2008 онд илэрч байв. 2019 онд 371 хүүхэд аутизм гэж оношлогдож байсан бол энэ тоо 2023 онд 1980 болж өссөн байна.

5. Монголын аутизмын холбоо 2014 онд байгуулагдаж байжээ. Тус холбоонд 1500 орчим хүүхэд бүртгэлтэй.

6. Аутизмыг таниулах өдөр дэлхийн 45 улсын 600 гаруй хот, 3000 гаруй олон нийтийн барилга байгууламж, сургууль зэрэг байгууллага аутизмтай хүмүүст болон тэдний гэр бүлд хүндэтгэл үзүүлэн барилга байгууламжаа цэнхэр өнгөөр гэрэлтүүлдэг аж.

7. Аутизмын тохиолдлын олонх нь 2-4 насандаа оношлогддог байна. Нийт хүүхдийн 79 хувь нь хот суурин газар оношлогдож байгаа аж.  Мөн энэ төрлийн эмгэгээр оношлогдсон хүүхдүүдийн 70 гаруй хувь нь эрэгтэй байна.  

8. Баримт судалгаанаас үзвэл аутизмтай хүмүүсийн 35 хувь нь эрхэлсэн ажилгүй эсвэл ахлах сургуулиа төгсөөд үргэлжлүүлэн боловсрол эзэмшээгүй байна. Үүнээс үзвэл тэднийг ойлгож, нийгмийн харилцаанд орох ээлтэй орчин нөхцөл болон хамтран ажиллах шаардлагатайг сануулсаар. 

9. Сэтгэл хямрал аутизмтай нийт хүүхдийн долоон хувьд, насанд хүрэгчдийн 26 хувьд нөлөөлдөг гэсэн судалгааг америкийн эрдэмтэд хийжээ. Харин одоогоор манай улсад энэ талаарх судалгааны ажил хийгдээгүй байна. 

10. Аутизмын илрэх шинж тэмдэгүүд нь,  Хоёр сар хүрсэн боловч нэрээр нь дуудахад хариу үйлдэл үзүүлэхгүй байх, 14 сар хүрсэн боловч анхаарлыг нь татсан зүйлээ хуруугаараа зааж чадахгүй байх, бусдын нүд рүү харахаас зайлсхийж ганцаараа байхыг илүүд үзэх, хэл ярианы хоцрогдолтой байх, гараа сэгсрэх, биеэ займчих, доороо эргэлдэх зэрэг өвөрмөц давталттай хөдөлгөөнүүд хийх, дуу авиа, үнэр, амт, харах, хүрэлцэхүйн мэдрэмжид өвөрмөц хариу үзүүлэх зэрэг шинж ажиглагддаг байна.

Б.Лувсанпэрэнлэй