Дэлхийн усны өдөр жил бүрийн гуравдугаар сарын 22-нд тохиодог. НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 1993 оны шийдвэрийн дагаж жил бүрийн энэ өдрийг дэлхий нийтээрээ  тэмдэглэсээр иржээ. Энэ жилийн уриа “Мөстөл, мөсөн голыг хамгаалъя“ бөгөөд Монгол Улс ч эл уриа дор “Цэнхэр алт” усны үндэсний чуулганы зохион байгуулав. “Цэнхэр алт” чуулганаас онцолсон 20 баримтыг хүргэж байна.

1. Дэлхий дээрх мөсөн голууд нь 1.5 тэрбум гаруй хүнд зайлшгүй шаардлагатай цэвэр усны эх үүсвэр болдог. Гэвч 1800-аад оноос хойш  үйлдвэрлэл, хотжилт, техникийн өндөр хөгжил, хөдөө аж ахуйн үйл ажиллагаа, уур амьсгалын өөрчлөлтийн улмаас мөсөн голууд хурдацтай хайлж байна.

2. Монгол улсад сүүлийн 80 жилийн хугацаанд нийт мөстөл, мөсөн голын талбайн хэмжээ 50 хувиар багассан. Нөөц нь 63 км.кубээс 19.4 км.куб болж 44.6 км.кубээр буурчээ.

3. 2050 он гэхэд монгол орны уулсын мөнх цас хайлж дуусна гэсэн тооцоолол байдаг. Тиймээс энэ аюулаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд усны нөөцийн хуримтлалыг бий болгох нь хувь хүн, байгууллага бүрд хамаатай асуудал болж байна.

4. Сутай хайрхны мөнх цасны хэмжээ 6 км.кв болж багасжээ. Хайрханы дөрвөн талын нуурын нэг нь ширгэсэн бөгөөд Хөхвөрийн гол дээр хөв цөөрөм барих замаар Цагаан нуурыг сэргээнэ.

5. Монгол Улсын усны нөөцийн хуримтлал, жигд хуваарилалтыг бий болгохын тулд Нэг нуур-нэг сум төслийг эхлүүлж, хурын усыг хуримтлуулж 330 сум, сууринд нуур, усан сан байгуулах, хуримтлагдсан усыг бохирдож, хомстохоос хамгаалж бүс нутгийн онцлогт тохирсон усыг дахин ашиглах технологийг нэвтрүүлэх, өсөн нэмэгдэж буй усны хэрэглээг хангах ажлууд хийгдэж байна.

6. Монгол орны хэмжээнд хөв, цөөрөм байгуулах боломжит газруудыг 54016 цэгт тогтоосон. Судалгааны явцад найдвартай гэж 296 цэг үлдсэн байна.

7. Монгол орны жилийн дундаж агаарын температур 1940-2024 оны хооронд 2.5°С–аар дулаарч байгаа бөгөөд энэхүү дулаарал нь газар нутгийн онцлогоос хамаарч харилцан адилгүй илэрч байна.

8. Борооны ус Улаанбаатар хотын 150 мянган айлын байшингийн дээврээр дамжин хөрсөнд нэвчин, үер болон урсан алга болж байна. Хэрвээ айл бүр дээврээсээ 200 литр усыг тосож аван ашиглавал ойролцоогоор 30 мянган тонн буюу зөвхөн нэг удаа орсон борооны усаар 6000  цистерн машин ус цуглуулж өрхийн ногоон байгууламж, зам талбайн усалгаа, ахуйн хэрэглээний усыг хэмнэж чадах юм.

9. Дорнод Сибирийн үргэлжилсэн тархалттай цэвдгийн өмнөд зах хязгаар манай оронд оршдог, тэг хэмд ойрхон. Уур амьсгалын өөрчлөлт, хүний үйл ажиллагаанд амархан өртөх эрсдэлтэй.

10. Монгол оронтой ижил өргөрөгт оршдог дэлхийн бусад улс орнуудын нутагт цэвдэг тархдаггүй. Алтай, Хангай, Хэнтийн, Хөвсгөлийн уулсын өндөрлөг хэсэгт ихэвчлэн тархах бөгөөд манай орны нийт газар нутгийн 29.3 хувийг эзэлнэ. Монгол орны цэвдгийн төлөв байдлыг дөрвөн цаг тутам, 80 орчим цооногт хянаж байна.

11. Манай  орны цэвдгийн  температур  0.1- 0.8 цельсээр 10 жил тутамд нэмэгдэж  байна. Монгол  орны цэвдгийн  дээд хил орчмын  температур нэмэгдэж бөгөөд  зарим  газар  гэсгүүн  үүсэж,  цэвдэг  хайлж  байна. Ирээдүйд ч цэвдгийн  тархалтын  хэмжээ эрс багасаж, хайлалт эрчимтэй үргэлжилнэ.

12. Монгол орны томоохон голууд цэвдэгтэй газар нутгаас эх авч урсдаг. Хур тунадас бага, гандуу хуурай зунуудад цэвдэг мөсжилт бүхий хэсэг хайлж, тухайн газар орчныхоо ургамлын ургах нөхцөлийг дэмжиж өгдөг. Хөвсгөл нуурын усны түвшин нэмэгдэж байгаа нь цэвдгийн хайлалтай холбоотой.

13. Цэвдгийг хамгаалж буй байгалийн хүчин зүйлс буюу ой мод, ургамал бүрхэвч, хөвд, ус чийгийн тогтвортой нөхцөлийг доройтуулахгүй байх, бэлчээрийг зохистой ашиглах шаардлагатай.

14. “Тэрбум мод”  үндэсний хөдөлгөөний хэрэгжилтийг  цэвдэгтэй  газар нэн  тэргүүнд  хэрэгжүүлж, хөв цөөрөм, усан сан барихдаа цэвдэгтэй газар нутгийг ашиглавал давуу талтай.

15. Манай улсад орон сууцанд амьдардаг нэг хүн хоногт 130-200 литр ус хэрэглэдэг бол гэр хороололд амьдарч буй хүний хоногийн усны хэрэглээ 10 литр байна. Тийм учраас гэр хорооллын иргэдийн усны хэрэглээг нэмэгдүүлэх, орон сууцныхны шаардлагагүй хэрэглээг болиулж дахин ашиглалтад анхаарах хэрэгтэй.

16. Усны тооллогын дүнгээр 2023 онд Монгол Улсад гол, мөрөн 6841, нуур, тойром 4439, булаг шанд 14357, рашаан 639, усан сан, хөв цөөрөм 304, худаг 73786 тоологджээ.

17. Усны тооллогын дүнгээр 2024 онд Монгол Улсад гол, мөрөн 7050, нуур, тойром 4584, булаг, шанд 14519, рашаан 622, усан сан, хөв цөөрөм 310, худаг 75027 тоологджээ. Гол, мөрөн, нуур, тойром, булаг шандын тоо өмнөх оноос нэмэгдсэн нь тухайн жилд орсон хур тунадасны хэмжээнээс шалтгаалж байгаа юм.

18. Усны газрын “ширгэсэн болон сэргэсэн” усны тооллогын дүнгээр 2023 онд 104 гол горхи, 128 нуур, тойром, 467 булаг, шанд, нэг рашаан нийт 702 урсгал болон тогтоол ус ширгэсэн дүн гарчээ. Харин 2024 онд энэ тоо 458 болж буурсан нь бороо их орсонтой холбоотой.

19. Усны газрын “ширгэсэн болон сэргэсэн” усны тооллогын дүнгээр 2023 онд 605, 2024 онд 409 гол, горхи, нуур, тойром, булаг, шанд, рашаан сэргэжээ.

20. 2024 онд хамгийн их ус ашигласан 10 байгууллагыг жагсаахад Эрдэнэт ТӨҮГ хамгийн их буюу 20,927,998 метр.куб ус ашиглажээ. Тус газар ашигласан усныхаа 85 хувийг дахин ашигласан байна. Харин Эрдэнэс Тавантолгой ХК 327,925 метр.куб ус ашигласныхаа 96.6 хувийг дахин ашигласан нь эдгээр 10 байгууллагаас хамгийн өндөр хувьтай нь байгаа юм. Усны газраас энэ жил байгууллагуудад дахин ашиглалтын заавал ашиглах ёстой хамгийн бага хувийг тогтоохоор төлөвлөжээ.