Аль хэдийн бага үд болсон ч хотын төвийг чиглэсэн хүмүүсийн урсгал, замын түгжрэл буурсангүй. Цамбагаравын автобусны буудлаас бүдэг ягаан өнгийн хүрэм, саарал ороолт, малгай, шаргал хүрээтэй нүдний шилтэй охин суулаа. Хүнд, том цүнхээ чирч хүмүүсийн дундуур чихэлдсээр хажууд ирэхэд нь суудал тавьж өгөв. Суусан цагаасаа хойш бүлтэлзээд байсан нь “Утсаараа яриулаач” гэх гээд байж. Нэг дугаар руу залгаад “Тарчихлаа. Та над руу идэх юмны мөнгө явуулж чадах уу? Би өлсөөд байна” гээд таслав. Хоёр буудал яваад охин нэгэн ууртай эгчид суудлаа алдсан. “Хүн сууж байна шүү дээ, эгчээ” гэтэл “хэн?” гэж лавласнаа “алив чи бос” гэж охиныг нудрангаа бид хоёрыг харцаараа алгадаад суудалд тухалчихсан билээ. Охины цүнхнээс нь дэмнэн зогсож байхдаа сургууль дээрээ үдийн хоол идсэн эсэхийг асуухад “Би бага анги биш ээ” гэж урамгүйхэн хариулав. 

Ер нь та Улаанбаатар хотын хамгийн өрөвдөлтэй, хамгийн их эрх нь зөрчигдөж буй хүмүүс хэн болох тухай бодож үзсэн үү? Ядруухан, зутруухан амьдарч байгаа нэгэн санаанд чинь бууж байна уу? Үгүй дээ. Тэд бол хүүхдүүд юм шүү дээ. Өнөөдрийн томчуудын бүтээж буй эмх замбараагүй нийгмийн золиос нь хүүхдүүд болж байна.

Өдөр бүр шахмал түлшний утаа, нарийн ширхэгт тоосонцор, озон, нүүрс төрөгчийн дутуу исэл, азотын давхар ислээр бохирлогдсон хорт агаараар амьсгалж, турьхан биед нь хэд дахин хүндэдсэн цүнх үүрээд, тоглож наадах, унтаж амрах цагаа түгжрэл хэмээх аймшигт мангаст “идүүлчхээд” юу ч мэдэхгүй, эдлэх эрхгүй яваа хүүхдүүдээс та уучлал гуймаар санагддаг уу? Энгийн нэгэн татвар төлөгч иргэн би лав тэднээс чин сэтгэлээсээ уучлал эрж “Томчууд биднийг ийм арчаагүй байгаад уучлаарай” гэж хэлмээр байдаг.

Уг нь Монгол Улсын Хүүхдийн эрхийн тухай хуульд “Төр, иргэн, хуулийн этгээд үйл ажиллагаа явуулахдаа хүүхдийн язгуур эрхийг эн тэргүүнд хангахыг эрхэмлэж, хүүхэд эсэн мэнд амьдрах, хөгжих, хамгаалуулах, нийгмийн амьдралд оролцох эрхийг тэгш хангах” гэдэг зарчим бий. Бас хүүхэд эрүүл өсөж бойжих, аюулгүй орчинд амьдрах, аливаа хүчирхийллээс ангид байх эрхтэй.

Охины “...өлсөөд байна. Би бага анги биш” гэдэг үг үл мартагдах тул ерөнхий боловсролын сурагчдын “Үдийн хоол” хөтөлбөртэй холбоотой төсвийн мэдээллийг хайж үзлээ. 2006 онд 300 төгрөгийн өртөгтэйгөөр эхэлсэн “Үдийн цай” хөтөлбөр 2021 оноос “Үдийн хоол” болж нэрээ сольсон бөгөөд 1500 төгрөгт багтсан халуун хоолыг ерөнхий боловсролын сургуулийн бага ангийн сурагчдад өгч буй ажээ.

Салбарын яамнаас хамгийн сүүлд гаргасан мэдээллээр 2022-2023 оны хичээлийн жилд цэцэрлэгийн хүүхдүүд, ЕБС-ийн болон МСҮТ-ийн дотуур байрны суралцагчид болон бага ангийнхан гээд нийт 730 орчим мянган хүүхдэд 1500-4300 төгрөгийн хоолоор үйлчилж. Улмаар хоолны зардалд 176.5 тэрбум төгрөг зарцуулжээ. Тэдний 382,569 нь өдрийн 1500 төгрөгийн зардалтай бага ангийн сурагчид гэсэн байна.

Тэгвэл энэ зардал 900 төгрөгөөр нэмэгдэж ирэх онд бага ангийн сурагчид 2400 төгрөгийн зардлаар бүтсэн “Үдийн хоол” идэх боломжтой болсон тухай Монгол Улсын 2025 оны төсөв баталсан чуулганы хуралдааны дараа өнөөдөр Боловсролын яамнаас мэдээлэв. Ингэхдээ төсвийн урсгал зардлыг бууруулсан эх үүсвэрээр сургууль, цэцэрлэг, дотуур байрны хүүхдийн хоолны зардалд 31.4 тэрбум төгрөг баталлаа гэжээ.

Гэвч энэ нь дунд, ахлах ангийн сурагчдад хүртээлтэй биш. Хоёр жилийн өмнө буюу 2022 оноос дунд болон ахлах ангийн сурагчдыг “Үдийн хоол” хөтөлбөрт хамруулах боломжтой тухай ярьж, нэг жилийн өмнө тухайн үеийн боловсролын асуудал хариуцсан яам, сайд нь эл асуудлыг шийдвэрлэх талаар хэлж байсан. Тэрчлэн хоолны зардлыг 2500 төгрөгт хүргэх шаардлагатай гэдэг асуудал ч олон жил үргэлжлэн яригдсаар арай гэж энэ удаагийн төсөвт тусгагджээ.

2021 онд “Үдийн хоол” хөтөлбөр хэрэгжиж эхлэх үеэр сурагчдын 70 орчим хувь нь өглөөний цайгаа уулгүй сургуульдаа ирдэг гэх судалгааг танилцуулж байсан билээ. Сургуулийн орчин дахь үдийн хоол нь хүүхдийн бие махбод, эрүүл мэнд, оюуны хөгжилд эерэг нөлөөлөл үзүүлэхээс гадна ар гэрт нь бодит дэмжлэг болж чаддаг нь судалгаагаар тогтоогдсон учраас дэлхийн 100 гаруй орон онцгойлон анхаарч хэрэгжүүлдэг хөтөлбөр юм.

Харин манай улсын шийдвэр гаргах түвшний хүмүүс хүүхэдтэй холбоотой бүхий л асуудал ямар чухал болохыг ойлгодоггүй. Төр, түүний байгууллагуудын үйл ажиллагаанд хүүхэд хамгийн сүүлд яригдаж, хамгийн анхаарал татахгүй хэсэг байсаар ирсэн. Өөрөөр хэлбэл, хүчгүйг нь далимдуулж, эцэг эх, асран хамгаалагчийнх нь хүүхдийн эрхийн дулимагхан мэдлэгт дулдуйдаж ихэд дээрэнгүй ханддаг хэсэг бүлэг бол монголын нийгэм дэх хүүхдүүд. Үнэндээ, хүүхдүүд санал өгдөггүй тул манай улс төрчдөд нэг их ашигтай субъект биш болов уу?!. Сонгууль дөхсөн үед, олон нийтээс оноо цуглуулах шаардлагатай болсон үедээ л гаргаж ирдэг “хүүхдийн мөнгө”, “хүүхэд хамгаалал”, “хүүхдийн хоол” гэх мэт тулга тойрсон хэдэн сэдэвтэй. 

Өнгөрсөн намар дунд ангийн сурагч дүү маань сургуулийн хоёрдугаар давхарт ангитай байгаа нь гоё ч үдийн хоол идэхгүй болсон нь муухай байна гэж ярьж билээ. Уг нь түүний аав ээж нь татвар төлөгч. Сургуулийн хоолноос хасагдсан тэр өөрөө ч хажуугийн ТҮЦ-ээс идэх юм авахдаа хүртэл НӨАТ төлж байгаа хүн шүү дээ.  

Иргэдийнхээ татварыг үрэлгэн зарж буй шийдвэр гаргагчид, төлсөн татвараа хянаж, зөв зарцуулалтыг шаардаж чадахгүй байгаа томчуудыг уучлаарай, хүүхдүүд ээ.

Монгол Улсын Хүүхдийн эрхийн тухай хууль -аас

 11 дүгээр зүйл. Улсын Их Хурал, нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын бүрэн эрх

11.1.Хүүхдийн эрхийг хангах талаар Улсын Их Хурал, нутгийн өөрөө удирдах байгууллага нь дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

11.1.1.хүүхдийн эрхийг хангах талаархи төрийн болон орон нутгийн бодлогыг тодорхойлох;

11.1.2.хүүхдийн эрхийг хангах, хүүхдийн хөгжил, хамгааллын хөтөлбөр, үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх, төсөв батлах;

11.1.3.хүүхдийн эрхийн талаарх хууль тогтоомжид хяналт тавих.

 12 дугаар зүйл. Засгийн газрын үүрэг, оролцоо

12.1.Хүүхдийн эрхийг хангахад Засгийн газар дараах шийдвэр гаргаж, үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ:

12.1.1.хүүхдийн эрхийг хамгаалах төрийн бодлого боловсруулах;

12.1.2.хүүхдийн эрхийг хамгаалах хууль тогтоомжийн биелэлтийг хангах;

12.1.3.хүүхдийг хөгжүүлэх, тэдний эрхийг хамгаалах талаар төлөвлөгөө боловсруулан баталж, хэрэгжүүлэх арга хэмжээ авах; ...